29 студзеня 2019 г. навуковая грамадскасць адзначае 95-годдзе з дня нараджэння вядомага беларускага моваведа, доктара філалагічных навук, прафесара, ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Арцёма Яфімавіча Баханькова.
Багатая навуковая спадчына вучонага з’яўляецца яркай старонкай у гісторыі беларускага мовазнаўства, а яго навуковыя працы ў галіне дыялекталогіі, лексікалогіі і лексікаграфіі садзейнічаюць прэстыжу і развіццю айчыннай навукі.
А. Я. Баханькоў закончыў беларускае аддзяленне літаратурнага факультэта Мінскага дзяржаўнага педінстытута імя А. Горкага. У 1960 г. пасля заканчння аспірантуры педінстытута малады навуковец накіроўваецца на працу ў Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР. З гэтага часу працоўная біяграфія А. Я. Баханькова цесна звязана з Інстытутам мовазнаўства і з Акадэміяй навук.
Навуковыя інтарэсы А. Я. Баханькова і як даследчыка-тэарэтыка, і як практыка знаходзіліся ў сферы беларускай лексікалогіі, лексікаграфіі, гісторыі беларускай мовы, дыялекталогіі. Пад кіраўніцтвам прафесара В. Баркоўскага ў 1961 годзе А. Я. Баханькоў абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму “Складаназалежныя сказы ў паўднёва-заходніх беларускіх гаворках”. У рабоце былі вызначаны і прааналізаваны спецыфічныя асаблівасці складаназалежных сказаў беларускіх паўднёва-заходніх гаворак у параўнанні з аналагічнымі сінтаксічнымі канструкцыямі літаратурнай мовы.
А. Я. Баханькоў з’яўляўся суаўтарам і сурэдактарам грунтоўнага даследавання ў галіне беларускай лексікалогіі – калектыўнай акадэмічнай манаграфіі “Гістарычная лексікалогія беларускай мовы” (1970), для якой ён падрыхтаваў раздзел “Змяненне лексікі беларускай мовы ў савецкі перыяд”.
Вынікам глыбокага вывучэння лексічнай сістэмы сучаснай беларускай літаратурнай мовы стала манаграфія А. Я. Баханькова “Развіццё лексікі беларускай літаратурнай мовы ў савецкі перыяд: Сацыялінгвістычны нарыс” (1982). У рабоце аўтар вызначыў асноўныя тэндэнцыі ў развіцца лексічнай сістэмы мовы, высветліў ролю сацыяльна-эканамічных і культурна-гістарычных умоў, у якіх адбывалася фарміраванне беларускай нацыі, а таксама прааналізаваў залежнасць змяненняў у лексіцы ад сацыяльных і ўнутрымоўных фактараў, даследаваў крыніцы і шляхі ўзбагачэння лексікі новымі словамі, адзначыў ролю дыялектнай мовы як адной з галоўных крыніц папаўнення лексічнай сістэмы беларускай мовы. Гэта манаграфія стала асновай аднайменнай доктарскай дысертацыі, якую А. Я. Баханькоў паспяхова абараніў у 1985 годзе.
У ліпені 1986 г. Арцём Яфімавіч Баханькоў узначаліў аддзел лексікалогіі і лексікаграфіі Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР. Па яго ініцыятыве і пад яго кіраўніцтвам ў аддзеле была распачата праца над калектыўнай манаграфіяй “Лексікалогія сучаснай беларускай літаратурнай мовы”, якая выйшла ў свет у 1994 годзе пад навуковай рэдакцыяй А. Я. Баханькова. Гэта фундаментальнае навуковае даследаванне, актуальнае і сёння, мае важнае тэарэтычнае значэнне для ўсяго сучаснага айчыннага мовазнаўства.
Арцём Яфімавіч Баханькова таксама плённа працаваў у галіне лексікаграфіі. У навуковай спадчыне вучонага ў суаўтарстве з І. М. Гайдукевічам і П. П. Шубам “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: для сярэдняй школы” (1966), “Толковый словарь русского языка: для средней школы” (1975), “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы”: каля 7800 найбольш распаўсюджаных слоў і выразаў” (1998).
З імем А. Я. Баханькова звязаны першы ў беларускай лексікаграфіі нарматыўны “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы” ў пяці тамах, шасці кнігах (1977–1984), над якім вучоным плённа працаваў у якасці ўкладальніка, члена рэдкалегіі і рэдактара 2-га тома. Таксама А. Я. Баханькоў з’яўляўся аўтарам слоўнікавых артыкулаў і навуковым рэдактарам двухтомных акадэмічных прац “Русско-белорусский словарь” (2-е выд., 1982 г.) і “Беларуска-рускі слоўнік” (2-е выд., 1988–1989 гг.).
У 1992 г. Арцём Яфімавіч Баханькоў прызначаны загадчыкам кафедры беларускай мовы пры Прэзідыуме АН Беларусі. Багаты педагагічны вопыт А. Я. Баханькова, а таксама яго выдатныя арганізатарскія здольнасці паспрыялі паспяховаму вырашэнню пастаўленай перад навастворанай кафедрай задачы – падрыхтаваць навуковыя кадры вышэйшай кваліфікацыі з добрым валоданнем беларускай мовай. У 1995 годзе А. Я. Баханькову было прысвоена вучонае званне прафесара.
А. Я. Баханькоў актыўна адгукаўся ў друку рэцэнзіямі на навуковыя, навукова-метадычныя і лексікаграфічныя працы: для Міністэрства адукацыі ён адрэцэнзаваў больш за трыццаць падручнікаў, вучэбных дапаможніках, праграм і метадычных распрацовак, навуковых зборнікаў, з’яўляўся аўтарам шэрага артыкулаў энцыклапедычнага характару. У навуковай спадчыне лінгвіста каля 130 навуковых артыкулаў і кніг.
Дасягнуўшы вучоных ступеняў і званняў, займаючы высокую пасаду, Арцём Яфімавіч заўсёды заставаўся сціплым і шчырым чалавекам, улюбёным у сваю родную Полаччыну і яе гаворку. І сёння на сайце Полацкага райвыканкама Арцём Баханькоў ушанаваны як знакаміты зямляк. У планах даследчыка была падрыхтоўка “Слоўніка гаворак Полаччыны”, над якім ён працаваў разам з членам-карэспандэнтам АН БССР М. Р. Суднікам. На вялікі жаль, гэты навуковы праект не быў рэалізаваны, а сабраны дыялектны матэрыял застаўся толькі ў картатэчным выглядзе. А. Я. Баханькоў пайшоў з жыцця 12 жніўня 2001 года.
У Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі захоўваецца светлая памяць пра Арцёма Яфімавіча Баханькова як пра добразычлівага чалавека, таленавітага педагога і аўтарытэтнага навукоўца, які ўсё сваё жыццё плённа працаваў на ніве беларускага мовазнаўства.
Т. М. Маракуліна, навуковы супрацоўнік аддзела лексікалогіі і лексікаграфіі
